Mabadiliko ya Tabia nchi na Mwitikio wa Zanzibar katika Kukabiliana na Athari zake

Mabadiliko ya Tabia nchi na Mwitikio wa Zanzibar katika Kukabiliana na Athari zake

Na Ali Haji Hamad, PPC
Sasa ni dhahiri pengine kwa kila mtu kwamba mabadiliko ya tabia nchi (Climate change) ni miongoni mwa mambo yanayotishia ustawi wa maaendeleo ya mwanaaadamu na mustakbali wa maisha yake kuliko mambo yengine yote yanayohusiana na mazingira katika siku za hivi karibuni.

Hebu natuangalie mfulizo wa vimbunga vinavyotokea duniani katika siku za hivi karibuni kikiwemo kile kilechozikumba nchi za Europe na kugharimu maisha ya watu zaidi ya 50, tutizame mfululizo wa matetemeko hasa kwanchi ziliopo karibu na bahari kama vile Haiti tetemeko linakisiwa kuathiri maisha,malina makazi ya watu zaidiya200,000. Hayo ni mbali ya Ongezeko la kutisha la joto duniani. Wazanzibari wao walikuwa mashahidi wa ongezeko kubwa la joto pale umeme ulipokosekana kwa muda wa miezi takriban 3 katika visiwa vya Zanzibar.

Pengine kwa tabia za mwanaadamu za kuamini zaidi yale mambo anayoyaona kwa karibu anaweza kuyachukulia mambo tuliyotaja hapo juu kuwa ni matatizo ya mbali na yeye haya mhusu sana. Japo kudhani hivyo mara nyingi inaweza kuwa sawa ila si mara zote na hasa kwa hili tatizo la tabia nchi. Dunia hii ni moja kama ulivyo mwili na kikiumwa kidole cha mguu basi utatangaza maumivu kwa mwili nzima.

Mabadiliko ya tabia nchi na Mkulima wa Zanzibar
Pengine mtu aliyepo Zanzibar anaweza kujiuliza mimi kama Mzanzibari Mabadiliko ya Tabia nchi yamenigusa vipi’ jibu la hili litategemea wewe unafanya shughuli gani japo mwisho wa siku utakuwa umeguswa kwa njia moja au nyengine kwa shughuli yeyeote utayokuwa unafanya.

Tujaalie wewe ni Mkulima wa mpunga ulioko kijijini mbali huko pengine Mchangamdogo, ukitaka kujua ni kwa vipi mabadiliko ya hali ya hewa yamekugusa hebu fumba macho kidogo na uanze kukumbuka ni wakati wa mwaka ulikuwa unapata mvua za kusilia mpunga za kupalilia na kiangazi cha kuivisha mpunga uliokwisha fumua.

Hebu fikiri bonde ambalo ulikuwa unalitumia kwa shughuli zako za kilimo cha mpunga lilikuwa na maji au unyevu unyevu kiasi gani na kwa sasa hali ikoje, fikiri pia ulikuwa unapata mvua kiasi gani kwa mwaka na sasa hali ikoje. Sasa fumbua macho yako na uoene uhalisia bila shaka utagundua kuwa mambo yametofautiana na kuachana kama vile ardhi na mbingu.

Pengine wewe si mkulima wa mpunga ni mkulima wa muhugo, basi nawe jaribu kujikumbusha tu kidogo hali ilivyokuwa katika siku zako za awali za ukulima wa muhogo hebu kumbuka jinsi ambavyo ulikuwa na uhakika wa mazao mara baada ya kupanda kisiki chako na kukipalilia. Ulikuwa na uhakika iwapo umekipanda katika msimu wa mvua za vuli basi kingepata mvua za mchoo kidogo napengine za mwaka kidogo na baadae unang,oa muhogo wako sasa sina shaka kwamba wewe ni shahidi kwamba hali haiko tena hivyo. Kisiki cha muhogo ukikapanda leo kitategemea zaidi mvua hiyo uliyoipandia na mara nyengine hiyo huwa ndio ya mwisho. Hakuna tena uhakika wa mvua hata katika ile miezi iliyojulikana kwamba ndio msimu wake.

Mabadiliko ya tabia nchi na Mfugaji wa Zanzibar
Hata wafugaji pia nao wanaweza kushuhudia kwa upande wao athari hizo za mabadiliko ya tabia nchi pengine bila hata kusubiri tafiti za kitaalamu. Wao na waangalie tu pale ambapo walikuwa wakipeleka mifugo yao kunywa maji katika vijito vilivyokuwa vimeenea katika maeneo ya kuchungia mifugo yao jee bado mna maji humo. Hebu na waangalie pia aina na wingi wa majani waliokuwa wakiupata kwa ajili ya mifugo yao bado yapo. Ninahakika jibu litakuwa ni hapana. Hizo ndizo athari za mabadiliko ya tabia nchi.

Hapa kwetu Zanzibar halijatokea lakini kwa wafuatiliaji wa vyombo vya habari ni mashahidi wa migogoro isiyo kwisha baina ya wakulima na wafugaji migogoro ambayo mara nyengine huleta vifo. Wafugaji wanatangatanga na mifugo yao wakitafuta chakulisha huku wakulima wakilinda mazao yao. Kwa ukosefu wa malisho wafugaji hudiriki hata kuhama kabisa katika mikoa yao na kuhamia mikoa jirani au mara nyengine kuvamia maeneo ya hifadhi.Hilo halikuwepo zamani.

Mabadilikoya tabia nchi na wewe
Kama wewe si mkulima wala mfugaji lakini ni mkaazi tu wa maeneo ya ukanda wa pwani ya Tanzania vikiwemo visiwa hivi vya Zanzibar au pengine ni mtembezi tu wa maeneo hayo nawe unanafasi ya kuwa shuhuda wa athari za mabadiliko ya tabia nchi. Kama ni mkaazi wa Tanzania bara hebu waulize wavuvi wa Kikojani wakuoneshe pale ambapo walizoea kujenga mabanda kwa shughuli zao za dago katika eneo la Kunduchi. Bila shaka huwezi kuamini kwa sababu eneo lote hilo sasa nia sehemu ya bahari.

Lakini ikiwa hupendi kuamini kauli za wavuvi jaribu uwaulize wamiliki wa hoteli ya kundichi wakuoneshe pale maji ya bahari ambapo miaka kama kumi iliyopita yalikuwa yanaishia na jinsi sasa yanavyowapigia hodi pamoja na jitihada zao za kuweka mawe ya kuzuia kasi ya mawimbi katika maeneo mbali mbali.

Kama upo Zanzibar nenda tu katika fukwe iliyokaribu nawe ambayo ulikuwa na tabia ya kuitembelea hapo zamani uone hali ikoje. Wananchi wa Vijij vya tumbe, Kukuu, na msuka ni mashahidi wa zuri wa athari hizi za kupanda juu kwa maji ya bahari ambayo ni moja ya athari za mabadiliko ya tabia nchi kwakuwa hata baadhi ya maeneo yao ya kilimo yameanza kuathiriwa na maji ya chumvi.

Athari hizi ni mbali ya zile za tishio la kumezwa kwa baadhi ya visiwa vidogo vidogo viliomo ndani ya bahari yeteu kama ambavyo aliwahi kutahadharisha waziri kiongozi wa Zanzibar Mhe. Shamsi Vuai Nahodha wakati akifunga kikao cha Baraza la Wawakilishi mwishoni mwa mwaka uliopita.
Mifano hii na mengine mingi ikiwemo ile ya ongezeko la mardhi ya joto kwa binaadamu kama vile malaria, upele wa joto na fungus na maradhi ya wanyama ambayo tukiyaorodhesha hapa hapa itachosha. Mifano hii naitoshe kuonesha angalau zile athari za moja kwa moja ambazo kama binaadamu, kama Watanzania na kama Wazanzibari zinatukabili kutokana na mbadiliko ya tabia nchi.

Jee tumechukua hatua kukabiliana na mabadiliko ya tabia nchi?
Athari ndio zipo na uwepo wake ni dhahiri suala la kujiuliza ni jee tunafanya nini kukabliana na athari hizi ziliopo au kukinga athari zaidi zinazo weza kujitokeza. Tunaweza kujiuliza suali hili kama wananchi mmoja mmoja wakaazi wa Zanzibar, tunaweza kujiliuliza suala hili kama sehemu ya taasisi za kiserikali na zisizo za kiserikali zenye wajibu wa kuleta ustawi wa wananchi na tunaweza kuliuliza suala hili kwa serikali kuu.

Mimi sina jibu la moja kwa moja ila nilidhani suala hili ni muhimu kulileta hapa ili liwe changamoto kwetu sote. Kwa Yule ambaye amechukua hatua achukue zaidi na Yule ambaye hajaanza basi aanze sasa japo ukweili ni kwamba tumechelewa kidogo.
Wananchi
Kwa wananchi mmoja mmoja au labda niseme jamii yenyewe imefanya jitihada kwa kiasi chake cha kukabiliana na mabadiliko ya tabia nchi kwa yale maeneo husika. Kinachokosekana kwao ni ule msukumo wa kuzifanya jitihada zao zilite mafanikio makubwa.

Kwa mujibu wa maelekezo na tathmini za kitaalamu mkulima aliefahamu kwamba sasa akipanda mbegu ya muda mrefu ya muhogo hawezi kupata mafanikio kwa hiyo akachukua hatua za kutafuta mbinu mbadala na kuanza kupanda muhogo wa miezi sita badala ya mwaka huyo anahesabiwa amechukua hatua ya kukabiliana na mabadiliko ya tabia nchi. Kwa kuwa hili linafanyika ndio mana nasema wao wameanza kuchukua hatua.

Kwa mfano kwa wale wanaotokea upande wa mkoa wa Kaskazini pemba nadhani na hata Kusini pia wao ni mashahidi wa jinsi wakulima wa muhogo wa huko walivyopagawa na kupanda mbegu inayojulikana kwa jina la sepideh badala ya mbegu ya kibiriti. Sifa kubwa ya mbegu hii ni kwamba muhogo wake unamea na kulika haraka. Wakulima wenyewe wanasema kuanzia miezi mitano hadi sita unaanza kula na miezi tisa ndio muda wake wa juu zaidi wa kubakia.

Japo nilipomuuliza Ali Bakar Hassan (27) mkaazi wa kijiji cha Kairo Mchangamdogo kwa nini wameamua kuachana na mbegu za muda mrefu jibu lake halikutaja moja kwa moja mabadiliko ya tabia nchi lakini mantiki yake ilielekeza huko. “ Hizi ndizo mbegu zinazotufaa siku hizi, (mbegu za muda mfupi) ukipanda visiki vikipata mvua moja, tu miezi sita utang’oa muhugo ule na wanao lakini kibiriti mwaka mzima wasubiri, ukikosa mvua hamna kitu” alisema Ali Bakar

Kwa hiyo hilo ni eneo moja ambalo jitihada za kijamii za kukabiliana na mabadiliko ya tabia nchi zinaonekana , eneo jengine ni hili la upandaji miti. Katika siku za hivi karibuni limekuwa jambo la kawaida kuwasikia wananchi wa shehia fulani za ukanda wa pwani wa visiwa wamekaa pamoja na kufanaya shughuli za upandaji wa mikoko. Hili ni jambo muhimu pia kwani mikoko infanyakazi nyingi kwa pamoja katika kukabiliana na athari za mabadiliko ya tabia nchi. “Inafanya kazi kama ngao ya kukabiliana na mawimbi makubwa yanayopelekea mmong’onyoko wa fukwe au kupanda juu kwa maji ya bahari Inasaidia pia upatikanaji wa kuni na kupunguza shindikizo kwa ukataji wa miti mengine na uchomaji mkaa” aliniambia Moh’d Said wa jumuiya ya kuhifadhi mazingira ya pwani ya Kojani KOYMOCC kuthibitisha kuwa wanajua wakifanyacho pale wanapoamua kupanda mikoko. Wataalamu wao wanasema inasaidia kutoa hewa safi na kusaidia kufyonza gesi mkaa (Carbondioxide) ambayo ni chanzo kikuu cha mabadiliko ya tabia nchi.

Jitihada hizi za wananchi za kupanda mikoko zinaonekana katika vijiji kama vile Shumba mjini, Micheweni, Kangani, Fundo, Tumbe na vingi nyenginezo.
Jitihada hizi ni mbali ya zile zilizozoeleka za kwa mfano kupiga matuta makubwa ya kuzuia maji ya chumvi yasiingie kwenye mashamba yao ya kilimo kama inavyoonekana katika maeneo ya bandari ya Tumbe na Kangani Pemba.
Taasisi
Wakati sina vyema kubeza jitihada za kitaasisi za kukabiliana na mabadilio ya tabia nchi kwa mtazamo wango nadhani eneo hili bado halija fanya kazi ya kutosha yakukabiliana na mabadiliko ya tabia nchi. Kwa mfano taasisi ambazo zinahusika na kilimo ama usimamizi wa kilimo nilizitarajia ziende mbali zaidi. Ziende mbali kwasababu zinafahamu kwamba hali ya mvua sasa si ya kuaminika.

Nilitarajia kwa kulifahamu hilo taasisi zielekeze nguvu zake katika kilimo cha umwagiliaji ili uzalishaji wa mazao kama vile mpunga na mbuga mboga uendelee bila kuathiriwa na mvua ambazo sasa zimekuwa si za kuaminika tena. Hata hivyo badala ya kupanuka zaidi kwa maeneo ya umwagiliaji kinachoshuhudiwa sasa ni kupungua hata kwa yale maeneo ya umwagiliaji yaliyozoeleka kumwagiliwa. Kwa mfano, binafsi nilizoea kuliona eneo la Mtaka kaa Mtambile likilimwa kilimo cha umwagiliaji na kutoa matunda mazuri lakini sasa linalimwa kwa kutegemea mvua. Hali ni hivyo pia katika eneola Darajani Tumbe na eneo la Kicha Kinowe. Nataja maeneo hayo machache kwa sababu yanaonekana mara kwa mara.

Eneo jengine ambalo nadhani taasisi hizi zingeweza kuwasaidia wananchi kufanya vizuri katika kukabiliana na mabadiliko ya tabia nchi ni kuazinsha utaratibu wa kuvuna maji yamvua. Hadithi ya umuhimimu wa kuvuna maji ya mvua imekuwa ya sikunyingi lakini isiyo na mafanikio. Nadhani wakati huu ni muhimu zaidi kuliko wakati mwengine wowote kuhakikisha jambo hili linatekelezwa na kuleta mafanikio. Taasisi hizi zikiwemo zile za kibinafsi zinaweza pia kusaidia kwa kuanzisha kampeni maalum ya kuwahamasisha wananchi kuhifadhi vyanzo vya maji walivyo navyo na mabwawa ya kimaumbile ya kuhifadhi maji kama vile maziwa badala yakuyafukia.

Kwa mfano kwa wakaazi wa Pemba wanafahamu kwamba shehia za Ole na Kangagani zilikuwa zinasifika sana kwakuwa na idadi kubwa ya mabwawa ya kimaumbile yakuhifadhimajiya mvua. Wakati mvua kubwa za masika zinaponyesha maji yanayotoka mitaani na mabonde yalikuwa yanaishia kwenye mabwawa hayo na kuhifadhika kwamuda mrefu. Wananchi wao waliyatumia mabwawa haya kwa shughuli zakijamii za kawaida kama vile kuogea, kufulia nguo, kuvua samaki, na kumwagilia mboga mboga. Hata hivyo mabwawa haya ama maziwa kama wanavyoyaita watu wa huko sasa yameanza kupotea moja baada ya moja.

Kwa mujibu wa mwenyekiti wa jumuiya ya Kiraia ya kuelimisha matumizi endelevu ya ardhi na Mazingira (PALESO) Mbarouk Hamad Yussuf jambo hilo husababishwa na ukulima mbaya unaofanywa pembeni ya maziwa hayo na hakuna mkakati wowote wa kuwakumbusha wananchi wa maeneo haya umuhimu wa kuyataunza mabwawa haya katika kipindi hichi ambacho dunia inakabiliwa na hali ngumu yamabadilikoya Tabia nchi.

Serikali
Serikali kama serikali pengine kwa upande wake imetekeleza sehemu kubwa ya jukumu lake. Kwa mfano imekuwaikifanya jitihada za kuwasomesha wataalamu ili waweze kusaidia ushauri wa kukabiliana na hali hii.Imekuwa ikitandika sera imara za kukabiliana na uharibifu wa mazingira, na imekuwa ikiwaasa wananchi juu ya hali hii. Lakini nayo nadhani bado ina nafasi kubwa ya kupunguza athari hizi zamabadiliko ya tabia nchi.

Kwamfano kuna mikataba ya kimataifa ya kukabiliana na hali hii ambayo serikaliinaweza kuingia ili nayo ifaidike na jitihada za kimataifa za kukabiliana na Climate change. Kuna miradi ya kupunguza gesi joto (Clean Development Mechanism) ambayo kila nchi ikiwemo Tanzania imepewa fursa ya kuanzisha na kutumia faida zake. Pamoja na kwamba tayari Tanzania imeanzisha miradi 12 ya aina hiyo ikiwemo ile ya Mradi wa kuzalisha umeme kupitia dampo la Mtoni na Mradi wa kuzalisha umeme kupitia mabaki ya Mkonge wa Hale Tanga lakini kwamujibu wa habari zilizopatikana toka kwa Mkurugenzi wa taasisi ya Teknolojia, Nishati na Sayansi ya Mazingira (CEEST) yenye makao yake makuu Dar es Salaam Hubert Meena na kuthibitishwa na Idara ya Mazingira iliyochini ya Afisi ya Makamo wa Rais wa Tanzania inayoratibu miradi ya aina hiyo, Zanzibar bado haijatumia fursa hiyo. Hilo ni eneo ambalo serikali kuu inaweza kuingiza mkono wake kwa angalau kuwatafuta wawekezaji wa miradi ya aina hiyo.

Eneo jengine ambalo serikali inaweza kutoa msukumo ni kuviunga mkono kwa hali na mali vikundiambavyo vinafanya jitihada ya kukabiliana na mabadiliko ya hali ya vikiwemo vilevikundi vinavyojishughulisha na upanadajimitihasa ile ya mikoko. Vikundi hivi vinafanya kazi hii bilamsaada wowote na vingivyao vinaishia kukata tamaa na kuacha kufanya kazi hiyo. Labda kama kwa suala la uwezo serikali inashindwa kutekeleza hilopekee inaweza hata kuilekeza baadhi ya miradi inayojishughulisha na mazingira kama vile mradi wa Matumizi Endelevu ya Ardhi na Mazingira (SMOLE) ambao hivi karibuni ulitajwa kuanza tena awamu nyengine hap Zanzibar katika kuviunga mkono vikundi vinavyojishughulisha na uhifadhi wa mazingira hususana vinavyolenga kukabiliana na mabadiliko ya tabia.

Kumalizika kwa mkutano wa Copenhagen – Denmark wa mwezi Decemeber 2009 bila maazimia ya maana ya miongoni mwa mataifa makubwa juu ya kukabiliana na tatizo la tabia nchi iwe funzo kwetu kwamba ni wakati sasa wa kujaribu kufurukuta wenyewe kukabiliana na tatizo hili. Tusisubiri wengine waje kuomba kutusaidia, “cha kugaiwa huja jioni,watu ndivyo wasemavyo”